As miñas primeiras palabras aquí teñen que ser de agradecemento ao centro de estudios Chamoso Lamas da comarca do Carballiño, que me honra cunha confianza da que espero ser digno. Debo iso a todos e cada un dos Socios, que me reciben nesta entrega do premio "Torques de Honra Chamoso Lamas 2013", pero quero mencionar de forma singular a Xosé Luis Sobrado Pérez que foi o meu mentor neste Centro de Estudos coa xenerosidade intelectual que o caracteriza e cuxa mostra de afecto estimo no que vale; a Frai Luís e a todos os Padres e Hermanos que me deron reiteradas facilidades nos meus primeiros contactos co homenaxeado.

Chego pasadas as 16:00 horas e tras unha breve espera, chega en compañía do Padre Superior, que nos deixa a soas. Con algo de traballo e tras estudarme cun golpe de vista, percorre coa mirada o sofá e tresillo da sala, buscando asento.

A entrevista ten lugar no cisterciense Mosteiro de Santa María de Oseira, nunha sala de espera abovedada, a escasos metros dun dos tres claustros.

Cando toma asento déixase ir cara a atrás ata que as súas costas repousan no sofá. Non disimula baixo a mesa o caxato co que se axuda para camiñar. Nunha das súas mans sostén o seu bastón, que golpea contra o piso repetidas veces mentres pensa, mentres contesta ás miñas preguntas; como axudándose con cada golpe para rebuscar na súa memoria, para expirar as palabras precisas.

O pasado día dezaseis cumpriu noventa e sete anos, pero o seu aspecto é o dun home moito máis novo. E a súa saúde tamén. Tras os cristais dos seus lentes de aumento, enxérganse uns enormes ollos vidrosos que non deixan de observarme. O meu primeiro pensamento céntrase neles, nas moitas páxinas lidas, nas máis escritas e nas que poidan quedar por escribir.

Sorrí moito, ás veces de xeito irónico, como o fai o home desenganado e sabedor de que o tempo se remata e con el, as oportunidades de erro e de emenda. Como o fai o home sinxelo e humilde que di que apenas sabe algo e dese algo apenas sabe nada.

De conversación agradable e respostas áxiles, cada frase destila unha vasta cultura e educación.

E ahí está Frai Damián Yáñez Neira, natural da localidade zamorana de Morais do Rei (Zamora, 16 de decembro de 1916), o Padre Damián, o investigador, o escritor, o bibliotecario e arquiveiro pero, sobre todo, o monxe.

Mira directamente aos ollos cando fala. Faino en voz baixa e segura, expresando con fluidez as súas ideas, as súas conviccións. Apenas uns lapsos cando se trata de furgar nas súas entrañas emocionais.

Viste nos tons escuros do seu hábito. A súa elegante capa negra non logra disimular a peza de abrigo que o protexe dos fríos e húmidos muros de pedra monásticos. Case inmóbil, xesticula coa man que deixa libre o seu bastón.

Só lle formulo unha pregunta coa esperanza de que el se guste, se relaxe e goce nunha resposta abundante e xenerosa: ..."Padre, que é o máis gloria e alegría deulle a súa vida?"

...De golpe, emociónase e comeza a falarme sen cesar do monxe trapista Rafael Arnáiz Barón e de como foi o único monxe compañeiro de noviciado do beato burgalés ata que o 11 de outubro de 2009 o Papa Benedicto XVI realizou a súa canonización: O "Só Deus", como lle gusta referirse ao santo. E fálame do libro que en 1962 escribiu na súa honra, centrada nos "pensamentos" do Hermano Rafael.

Pasa correndo pola súa etapa de soldado durante dous anos na Guerra Civil ou de como sentenciado a morte xunto ao Hermano Rafael, salvouse no último instante de morrer queimado vivo na praza do pobo palentino de Dueñas.

Fala con orgullo da obra "Monasticón de los Monasterios Cistercienses Gallegos", da biografía de 200 monxes, beatos e santos de toda España, que confeccionou para a Real Academia da Historia e dos 5 congresos celebrados sobre a historia da Orde Cisterciense en España e Portugal aínda que lamenta, que o primeiro de 1980, centrado en San Benito e, ao seu xuízo, o máis importante de todos, sexa o grande esquecido polos historiadores.

Deixo para o final o seu labor á fronte do arquivo e da biblioteca do mosteiro. Cóntame que cando el chegou, contaba con apenas 300 exemplares e, tras máis de 57 anos á súa fronte, o fondo bibliográfico e documental supera xa os 40.000 volumes. Deixo para o final esta cuestión porque é a que máis admiración me provoca. Quizais porque sempre desexei ser bibliotecario ou libreiro. De cantas misións poden encomendarse a un home, sen dúbida para min a máis loable é a de gardar, protexer e custodiar un libro. A palabra escrita é o maior logro da humanidade. Afástanos da besta e achéganos ao coñecemento. O Padre Damián é un heroe e non necesitou conquistar un reino nin derrotar o opresor para selo. Protexeu a cultura, a historia. Co seu labor de recuperación do arquivo e da biblioteca venceu ao tempo e permite con iso a súa transmisión, a súa comunicación. Mantén viva a memoria e a salvo a nosa identidade.

Coa miña última pregunta, fai un xesto de incorporarse co que case dá por concluída a entrevista. Sutilmente pídeme axuda para levantarse lamentándose do abundante tempo que permaneceu sentado e murmura que non poderá poñerse de piei. Sen sabelo hónrame co xesto e apúrome a axudarlle colléndoo da man. O calzado de inverno parece aliviar un camiñar rudo que dificulta a empedrada do pavimento. Con cada paso que avanza apoiado no meu brazo a miña emoción crece. Axúdase de min pero déixome guiar por el que amablemente me acompaña ata a entrada onde recorda entre sorrisos a miña condición de arquitecto que vincula inmediatamente coa habilidade para o debuxo e a pintura do seu admirado Hermano Rafael, tamén estudante de arquitectura durante uns anos...

Cando me afasto de Oseira, chove de forma copiosa y non podo evitar recordar ao poeta: "...xa non nos quedan máis comezos"

Óscar Gónfer